Unix- những điều cần biết

Tiêu đề: Unix- những điều cần biết Fri Dec 05, 2008 6:32 pm

Làm quen với Linux
Linux là hệ điều hành
đa người dùng, nghĩa là nhiều người có thể truy cập và sử dụng 1 máy tính
cài Linux. Mỗi người muốn sử dụng được máy tính cài Linux thì phải có 1
account đã được đăng ký. Một
accout gồm có 1 username và 1
password. Hai người khác nhau sẽ có 2 username khác
nhau (nhưng password thì có thể trùng nhau). Để có thể bắt đầu thao tác và sử
dụng, người dùng phải thực hiện thao tác đăng nhập (login và hệ thống). Quá
trình này tóm gọn lại là 2 thao tác nhập vào username và
password. Username và
password cũng phân biệt chữ hoa và chữ
thường. Và khi nhập vào password, trên màn hình sẽ không hiển thị bất cứ ký tự
nào.
Linux có 1 account đặc biệt là account
root. Đây là user có cấp cao nhất, có toàn
quyền "sinh sát" đối với toàn hệ thống.
Mỗi người dùng trên Linux được cấp một thư mục riêng (gọi
là home directory), là một thư mục con của
/usr. Có dạng /usr/username;
nghĩa là nếu username bạn là nbthanh thì home
directory của bạn là /usr/nbthanh. Riêng đối với
accout root thì home directory là /root. Các
user có thể cùng thuộc một nhóm (group) hoặc là khác nhóm; các user trong cùng
một nhóm thì có quyền hạn như nhau. Thường thì tất cả các user đều thuộc vào
nhóm User (trừ root và các account dành riêng cho
hệ thống).
User chỉ có quyền thao tác trong home directory của mình
(và những thư mục khác được phép của hệ thống) mà thôi. User này không thể truy
cập vào home directory của user khác (trừ trường hợp được chính user đó hoặc
root cho phép). Mỗi tập tin (file) và thư mục trên Linux đều được "đăng ký
chủ quyền", nghĩa là thuộc về một user và nhóm nào đó. Thường thì tập tin và thư
mục được tạo bởi user nào thì sẽ thuộc về user đó. VD username của bạn là
nbthanh, bạn thuộc nhóm user
và bạn tạo ra 1 tập tin có tên là myfile.txt thì
tập tin myfile.txt sẽ được đánh dấu là "người sử
hữu: nbthanh; thuộc về nhóm:
user". Những user khác không thể truy cập được
myfile.txt nếu không được phép của bạn. Bạn hoàn toàn có thể thay đổi
"chủ sở hữu" của tập tin/thư mục bằng các lệnh của Linux. Bạn hoàn toàn có thể
đặt myfile.txt thuộc về user nbthanh nhưng lại
thuộc về nhóm guests (mặc dù user
nbthanh không nằm trong nhóm
guests).

Làm quen với cấu trúc
file của Linux
Nhìn "bề nổi" thì cấu trúc và cách
tổ chức file của Linux cũng không khác
DOS/Windows và các Hệ điều hành khác là mấy. Chỉ có
một điểm khác biệt lớn mà bạn cần phải chú ý là cấu trúc thư mục của Linux KHÔNG
phân chia thành các ổ **. Cho dù bạn có bao nhiêu ổ ** thì tất cả đều bắt đầu
từ một thư mục gốc có tên là
/. Sau đó là đi vào các thư mục con, mỗi ổ ** của bạn sẽ được "map"
(ánh xạ) vào một thư mục con riêng biệt (thư mục nào thì còn tuỳ vào phiên bản
của Linux và cũng tuỳ bạn qui định).
Thêm 3 điểm khác biệt nhỏ nữa mà bạn cần phải để ý là
- trong đường dẫn của Linux, các thư mục được phân cách nhan bằng ký hiệu
/ (trong khi với DOS/Windows là ký hiệu
\);
- và các tham số của lệnh trong Linux được bắt đầu bằng dấu trừ (-)
(VD: ls -l) trong khi với DOS/Windows là ký hiệu
/ (VD: dir /a); các
tham số của Linux có thể được dùng kết hợp với nhau (VD:
ls -al, ls -ls...)
- cuối cùng, Linux khác với Windows ở chỗ Linux phân biệt chữ hoa và chữ
thường, trong Linux abc và
Abc là khác nhau.

Một số phím/tổ hợp phím
bạn cần biết
Ctrl-C:
bạn hãy nhớ kỹ tổ hợp phím này. Trong trường hợp bạn cảm thấy "có cái gì đó bất
ổn" xảy ra, hay là chương trình bạn chạy không chịu dừng thì bạn hãy thử nhấn tổ
hợp phím này. 99% chương trình của Linux chạy trên chế độ text đều có thể
được/bị kết thúc bằng tổ hợp phím này.
Ctrl-Alt-Del: tương tự
như trong DOS. Tổ hợp phím này sẽ khởi động lại máy tính.
Ctrl-D: khi một chương
trình yêu cầu bạn nhập dữ liệu từ bàn phím, bạn có thể nhấn tổ hợp phín này để
báo cho chương trình biết là quá trình nhập dữ liệu đã kết thúc. Tổ hợp phím này
sẽ gởi tín hiệu EOF (End Of File) đến chương
trình.. Nếu nhấn Ctrl-D mà không thấy "xi nhê",
bạn thử gõ vào EOF (ba chữ cái
E, O và
F) rồi nhấn Enter
(phím Enter).
ESC: đây là phím Esc ở
góc trái, phía trên của bàn phìm, trước khi nhấn Ctrl-C
để kết thúc chương trình, bạn hãy thử nhấn ESC
trước xem sao.
ENTER: đây là phím
Enter trên bàn phím, chắc là tôi khỏi phải giới thiệu về chức năng của phím này
nữa chứ nhỉ?

Tiêu đề: Re: Unix- những điều cần biết Fri Dec 05, 2008 6:33 pm

Một số lệnh căn bản của
Linux
Các lệnh được trình bày sau đây tôi sẽ cố gắng so sánh nó với một lệnh tương tự
trong DOS để nếu như bạn đã biết qua các lệnh của DOS rồi thì sẽ dễ hiểu hơn.
Còn nếu bạn chưa từng biết qua các lệnh của DOS? Cũng không sao, bạn sẽ biết
được thêm cùng 1 lúc các lệnh của Linux và DOS. Chú ý, đây là các lệnh trong chế
độ text và được gõ từ bàn phím. Các lệnh phải được gõ chính xác (vì Linux phân
biệt giữ chữ hoa và chữ thường!). Và dĩ nhiên là sau khi gõ xong một lệnh thì
bạn đừng quên nhấn Enter để Linux bắt đầu thực hiện lệnh đó! :-) Lưu ý thêm là
những gì tôi ghi giữa 2 ngoặc nhọn (< và
>) là bắt buộc phải có, giữa hai ngoặc vuông
([ và ])
là tuỳ chọn (không bắt buộc).

Lệnh			Công dụng - Cách dùng - Cú pháp
man			đây có lẽ là lệnh mà bạn cần phải nhớ kỹ (đừng bao giờ quên!). Lệnh này tương tự như lệnh Help trong DOS. man sẽ hiển thị các thông tin chi tiết về cộng dụng, cách dùng và cú pháp của một lệnh khác (dĩ nhiên là các thông tin đều bằng tiếng Anh).Cú pháp: man Ví dụ: man ls Và bạn hoàn toàn có thể gõ man man để hiển thị các thông tin giúp đỡ về chính lệnh man! Lưu ý: để thoát (kết thúc) lệnh man, bạn hãy gõ vào ký tự hai chấm (:) sau đó gõ tiếp ký tự q. Nếu không thành công, bạn hãy nhấn phím ESC và thử lại lần nữa. Bạn cũng có thể nhấn Ctrl-C để thoát khỏi man.

ls			lệnh này tương tự như lệnh dir trong DOS. ls sẽ liệt kê danh sách tất cả các file và thư mục nằm trong một thư mục mà bạn chỉ định. Cú pháp chung: ls [tham_số] [thư_mục] Nếu như bạn cung cấp phần thư_mục thì ls sẽ liệt kê các file trong thư mục hiện tại. Ví dụ: ls ls -a ls -al /usr Một số tham số của ls như sau: -a: liệt kê tất cả các file, kể cả file ẩn, là những file mà tên bắt đầu bằng dấu chấm (.) -A: liệt kê tất cả các file, kể cả file ẩn, nhưng không liệt kê . và .., đây tên của thư mục hiện tại và thư mục cha trong Linux. -l: liệt kê chi tiết về file (bao gồm các thông tin như thời gian tạo, kích thước, thuộc tính...). Bạn hãy tự mình tìm hiểu thêm về các tham số khác của ls nhé! (dùng man ls). Và đừng quên dùng man cho các lệnh tiếp theo.

cd			lệnh này tương tự như lệnh cd trong DOS. Dùng để chuyển tới một thư mục khác. Cú pháp: cd [tên_thư_mục] Ví dụ: cd /home Nếu bạn không cung cấp tên_thư_mục thì cd sẽ đưa bạn về thư mục "tổ ấm" (home directory) của bạn. Trong Linux, mỗi người sử dụng đều có một home directory. Nếu username của bạn là nbthanh thì home directory của bạn sẽ là /usr/nbthanh. Riêng account root sẽ có home directory là /root.

pwd			lệnh này tương tự như lênh cd (không có tham số) trong DOS. Lệnh này sẽ hiển thị lên màn hình cho bạn biết là bạn hiện đang ở thư mục nào. Cú pháp: pwd

mkdir			tương tự như lệnh md của DOS. Lệnh này dùng để tạo một thư mục mới. Cú pháp: mkdir Ví dụ: mkdir mydir mkdir /tmp/mydir2

rmdir			tương tự như lệnh rm trong DOS, dùng để xoá một thư mục.Cú pháp: rmdir Ví dụ: rmdir mydir rmdir /tmp/mydir2 rmdir /tmp/* Lưu ý: bạn chỉ có thể xoá được thư mục nếu như nó rỗng, nghĩa là nó không chứa một file hoặc thư mục con nào nữa (ngoài . và ..).

cp			tương tự như lệnh copy của DOS, dùng để chép file hoặc thư mục từ nơi này đến nơi khác. Cú pháp: cp [tham_số] Ví dụ: cp /tmp/myfile.txt myfile.text *cp /home/.cgi ./ cp -r /usr/nbthanh1 /usr/nbthanh2** Mặc định thì cp chỉ chép các file, nếu bạn thêm tham số -r thì cp sẽ chép luôn các thư mục.

rm			tương tự như lệnh del trong DOS, lệnh này dùng để xoá file.Cú pháp: rm Ví dụ: rm myfile.txt rm /usr/nbthanh/nbtfile.txt rm /tmp/*

mv			tương tự như lênh move (ngoại trú) của DOS. Lệnh này sẽ di chuyển/đổi tên file từ nơi này đến nơi khác.Cú pháp: mv Ví dụ về di chuyển: mv /tmp/myfile.txt /usr/nbthanh mv myfolder /tmp mv /usr/* /tmp Ví dụ về đổi tên, vừa di chuyển vừa đổi tên: mv myfile1.txt myfile2.txt mv /usr/oldfoler ./newfolder

cat			tương tự như lệnh type của DOS. Lệnh này dùng để hiển thị nội dung của 1 file lên màn hình. Cú pháp: cat Ví dụ: cat myfile.txt cat /tmp/temp.text

Vậy là đã xong, tôi đã trình bày với bạn một số lệnh căn
bản nhất của Linux. Bạn tự mình ra bài tập và thực hành nhé! Có thể bạn sẽ thắc
mắc là tại sao không có lệnh nào tương tự như copy con trong DOS? Vâng
đúng là như vậy, trong Linux, để tạo file thì bạn phải dùng một chương trình cụ
thể (như một chương trình soạn thảo văn bản chẳng hạn) chứ không có lệnh tương
tự nhu copy con của DOS.

Tiêu đề: Re: Unix- những điều cần biết Fri Dec 05, 2008 6:45 pm

Một số lệnh căn bản của
Linux
Đây là các lệnh trong chế
độ text và được gõ từ bàn phím. Các lệnh phải được gõ chính xác (vì Linux phân
biệt giữ chữ hoa và chữ thường!). Sau khi gõ xong một lệnh
bạn đừng quên nhấn Enter để Linux bắt đầu thực hiện lệnh đó! :-) Lưu ý thêm là
những gì tôi ghi giữa 2 ngoặc nhọn (< và
>) là bắt buộc phải có, giữa hai ngoặc vuông
([ và ])
là tuỳ chọn (không bắt buộc). Và cuối cùng: đừng quên dùng lệnh
man để xem thêm thông tin hướng dẫn về các lệnh

Lệnh

Công dụng -
Cách dùng - Cú pháp

exit
logout

trong text mode, Linux
cung cấp cho bạn 6 desktop (tty1...tty6) để làm việc. Bạn có thể
bật chuyển qua lại giữa các desktop bằng cách nhấn tổ hợp phím
Alt-F1...Alt-F6. Hai lệnh exit và logout kết thúc phiên
làm việc của desktop hiện tại và trở về màn hình login.Cú pháp:
exit
logout

chown

lệnh này dùng để thay đổi
"chủ sở hữu" của 1 tập tin hay thư mục, tức là gán cho tập tin hoặc
thư mục chỉ điịnh thuộc về quyền sở hữu của một user nào đó.
Cú pháp:
chown username[.groupname]
chown .groupname
Bạn cung cấp username thì file/thư mục sẽ được đặt là thuộc
quyền sở hữu của username đó. Nếu bạn cung cấp groupname thì
file/thư mục sẽ thuộc về nhóm groupname đó. Hai phần này độc lập với nhau,
thay đổi quyền sở hữu user sẽ không làm thay đổi quyền sở hữu
group và ngược lại.
Ví dụ: có file guestfile.txt thuộc về
user abc thuộc về group guests, có một user nbthanh
thuộc về nhóm moderators, file myfile.txt thuộc về quyền sở
hữu của nbthanh và thuộc về nhóm moderator.

	user	group
guestfile.txt	abc	guests
myfile.txt	nbthanh	moderators

sau khi thực hiện lệnh
chown nbthanh guestfile.txt

	user	group
guestfile.txt	nbthanh	guests
myfile.txt	nbthanh	moderators

sau khi thực hiện lệnh
chown .guests myfile.txt

	user	group
guestfile.txt	nbthanh	guests
myfile.txt	nbthanh	guests

sau khi thực hiện lệnh
chown abc.moderators *.txt

	user	group
guestfile.txt	abc	moderators
myfile.txt	abc	moderators

Tiêu đề: Re: Unix- những điều cần biết Fri Dec 05, 2008 6:48 pm

chmod

lệnh này dùng để thay đổi
thuộc tính của tập tin hoặc thư mục. Các thuộc tính đó là đọc (read), ghi
(write) và thực thi (execute). Thuộc tính của tập tin/thư mục bao gồm
9bit, chia thành 3 phần như sau (r = read, w = write, x = execute):

owner			group			public
r	w	x	r	w	x	r	w	x

Nếu các bit trong phần owner được bật (đặt bằng
1) thì user sở hữu tập tin/thư mục đó được quyền thao tác các lệnh tương
ứng (đọc, ghi, thi hành) với tập tin/thư mục; nếu các bit trong phần
group được bật thì tất cả các user nằm trong nhóm sở hữu tập tin/thư
mục đó sẽ được quyền thao tác các lệnh tương ứng; và nếu các bit trong
phần public được bật thì các user thuộc các nhóm khác cũng có quyền
thao tác với tập tin/thư mục (nếu bạn muốn tập tin/thư mục của bạn được
truy cập từ internet thì bác bit tương ứng trong phần public phải
được bật).
Lưu ý: khi bạn thay đổi thuộc tính bằng lệnh
chmod thì bạn có thể dùng các chữ cái r, w, x để chỉ thuộc tính
hoặc mã hoá các thuộc tính thành số tương ứng. Chú ý là khi mã hoá các
thuộc tính thành số thì bạn phải dùng hệ cơ số 8. Sau đây là một số
ví dụ:

owner			group			public			mã
-	-	-	-	-	-	-	-	x	1
-	-	-	-	-	-	r	-	-	4
r	-	-	r	-	-	r	-	-	444
r	w	x	r	-	-	r	-	-	744
r	w	x	w	-	x	r	-	x	755

Cú pháp:
chmod thuộc_tính_dạng_chữ

chmod thuộc_tính_dạng_số
Ví dụ: dùng thuộc tính dạng số
chmod 755 cgi-bin
chmod 744 /user/nbthanh/images/*.gif
Với thuộc tính dạng chữ thì cách dùng có khác một
tí, bạn phải chỉ rõ là bạn muốn thay đổi thuộc tính của phần nào (u
= owner, g = group, o = public, a = all); bạn muôn
bật (+) hay tắt(-)
thuộc tính; và cuối cùng là bạn muốn thay đổi thuộc tính nào (r =
read, w = write, x = execute).
Ví dụ: có tập tin myfile.txt lúc ban đầu có thuộc tính là
rwxr--r--

Lệnh

Thuộc tính của myfile.txt

r

w

x

r

-

r

-

chmod u-x myfile.txt

r

w

-

r

-

r

-

chmod
u-w,o+x myfile.txt

r

-

r

-

r

-

x

chmod
a+w,g+x myfile.txt

r

w

-

r

w

x

r

w

x

useradd

lệnh này dùng để thêm 1
account vào hệ thống. Cú pháp: useradd username
Ví dụ: useradd nbthanh Lưu ý:

Bạn phải login với account root mới có thể
thực hiện lệnh này.
Sau khi tạo 1 account mới, bạn phải dùng mkdir
để tạo home directory (dạng /usr/username) cho user mới
tạo.
Và bạn phải làm thêm 1 bước tiếp theo là dùng
lệnh passwd để đặt mật mã (password) cho account mới tạo.

Tiêu đề: Re: Unix- những điều cần biết Fri Dec 05, 2008 6:49 pm

userdel			lệnh này dùng để xoá 1 account ra khỏi hệ thống. Cú pháp: userdel username Ví dụ: userdel nbthanh

passwd			dùng để thay đổi mật mã của 1 account.Cú pháp: passwd [username] Ví dụ: passwd passwd nbthanh Nếu bạn không cung cấp username, lệnh passwd sẽ đổi mật mã của user hiện tại (user đang chạy lệnh passwd). Và nếu bạn muốn thay đổi mật mã của một user khác thì bạn phải login với account root.Lưu ý: Sau khi chạy lệnh passwd, bạn sẽ phải nhập vào mật mã mới, nhấn Enter, và nhập lại mật mã mới một lần nữa, rồi Enter. Mật mã nhập vào sẽ không hiển thị BẤT CỨ ký tự nào lên màn hình. Một số bản Linux bắt buộc bạn phải nhập vào mật mã cũ trước khi cho phép bạn thay đổi mật mã.

telnet			lệnh này có trên cả Windows và Linux. Bạn dùng lệnh telnet để login vào một hệ thống chạy Linux (và có thể là Windows) từ xa thông qua mạng LAN hoặc internet. Cú pháp: telnet <địa_chỉ_của_máy_tính_muốn_truy_câp> Ví dụ: telnet 192.168.0.1 telnet myname.mydomain.com Sau khi telnet kết nối thành công, bạn sẽ được nhắc nhập vào username và password để login. Sau khi login thành công thì xem như là bạn đã ở trên một hệ thống Linux thự sự, bạn có thể thực hiện được tất cả các lệnh đã biết.Lưu ý: vì lý do bảo mật, bạn không thể dùng telnet để login với account root.

su			Nếu bạn đang login, bạn có dùng lệnh này để login với một account khác mà không cần phải logout trước. Thường thì lệnh su được dùng để login vào account root. qua đường telnet. Vì telnet không cho phép bạn login với account root, nên trước hết bạn phải login với 1 account khác, sau đó dùng lệnh su để login với account root.Cú pháp: suSau khi thực hiện lệnh su (không có tham số), bạn sẽ phải nhập vào password của root. Nếu thành công, bạn đã truy cập được vào hệ thống với account root. Bạn dùng lệnh exit hoặc logout để thoát khỏi account root và trở về làm việc với account của bạn.

Phù, vậy là đã xong! Bạn tự mình ra bài tập và thực hành nhé!
Đừng quên là khi nào bạn gặp rắc rối thì hãy dùng lệnh man để được hướng
dẫn!