Hàng không mẫu hạm

Hàng không mẫu hạm Pháp Charles de Gaulle



Hai hàng không mẫu hạm, USS John C. Stennis (phải) và HMS Illustrious (trái), để minh họa sự khác nhau của cỡ đại hàng không mẫu hạm và cỡ hàng không mẫu hạm V/STOL nhẹ



USS Abraham Lincoln (CVN-72) của Hoa Kỳ

Một hàng không mẫu hạm (cũng được gọi tàu sân bay) là một tàu chiến được thiết kế để triển khai và thu hồi lại máy bay—trên thực tế hoạt động như một căn cứ không quân trên biển. Vì vậy các hàng không mẫu hạm cho phép lực lượng hải quân triển khai không lực
ở các khoảng cách lớn không phụ thuộc vào các căn cứ ở gần đó để làm
căn cứ trên mặt đất cho máy bay. Các lực lượng hải quân hiện đại với
những con tàu như vậy coi chúng là trung tâm của hạm đội, vai trò trước
đó do tàu chiến đảm nhận. Sự thay đổi này, một phần vì sự phát triển của chiến tranh trên không thành một phần quan trọng trong chiến tranh, đã diễn ra trong Thế chiến thứ hai.
Các tàu sân bay không có hộ tống được coi là dễ bị các tàu khác, máy
bay, tàu ngầm hay tên lửa tấn công và vì thế phải di chuyển trong một nhóm tàu chiến hàng không mẫu hạm. Trong lực lượng hải quân của nhiều nước, đặc biệt là Hải quân Hoa Kỳ, một hàng không mẫu hạm được coi là tàu chính. Hình dạng sàn bay



USS Saratoga năm 1935

Các hàng không mẫu hạm hiện đại có sàn bay phẳng, sàn bay được dùng làm nơi cất cánh và hạ cánh
cho các máy bay. Máy bay cất cánh lên phía trước, ngược chiều gió, và
hạ cánh từ phía sau. Các hàng không mẫu hạm có thể chạy với tốc độ, ví
dụ lên tới 35 knots (65 km/h), ngược chiều gió khi máy bay cất cánh để tăng tốc độ gió biểu kiến, nhờ vậy giảm được tốc độ cần thiết của máy bay so với con tàu. Trên một số chiếc, một hệ thống phóng máy bay
hoạt động bằng hơi nước được sử dụng nhằm đẩy máy bay về phía trước trợ
giúp thêm vào sức mạnh của động cơ máy bay, cho phép máy bay cất cánh ở
một khoảng cách ngắn hơn bình thường, thậm chí với hiệu ứng của gió
ngược chiều từ phía trước tới. Trên các hàng không mẫu hạm khác, máy
bay không cần trợ giúp để cất cánh – yêu cầu trợ giúp cất cánh liên
quan tới thiết kế máy bay và đặc điểm của nó. Ngược lại, khi hạ cánh
trên một hàng không mẫu hạm, một số máy bay chỉ dựa vào một móc đuôi để ngoắc vào các dây hãm
chạy ngang sàn bay của tàu để giữ chúng dừng lại trong một khoảng cách
ngắn hơn bình thường. Một số loại khác dùng khả năng lơ lửng của nó để
hạ thẳng đứng và vì thế cần phải giảm tốc độ khi hạ cánh. Từ cuối Chiến tranh thế giới thứ hai
việc hướng đường băng hạ cánh chéo một góc so với trục chính của con
tàu đã trở nên phổ thông. Chức năng đầu tiên của kiểu đường băng chéo
là cho phép máy bay nào không móc được dây hãm, gọi là "bolter" (chú
ngựa bất kham), tiếp tục cất cánh mà không gặp phải nguy cơ lao vào các
máy bay đang đỗ ở khu vực phía trước sàn bay. Đường băng chéo cũng cho
phép hạ cánh một máy bay cùng lúc với việc phóng một máy bay khác ở
đường băng trước.
Các vùng sàn bay bên hông của tàu chiến (đài chỉ huy, tháp kiểm soát
bay, hệ thống thoát khí của động cơ và các thứ khác) được tập trung ở
một vùng khá nhỏ được gọi là một "đảo". Rất hiếm hàng không mẫu hạm
được thiết kế hay được chế tạo mà không có một đảo và kiểu thiết kế như
vậy chưa từng được thấy trên bất kỳ một hàng không mẫu hạm cỡ hạm đội
nào.
Một hình dạng gần đây hơn, gọi là kiểu nhảy cầu (ski jump), được Hải quân Hoàng gia Anh sử dụng, có một đầu dốc lên ở phía trước đường băng. Nó được phát triển đễ có thể phóng được các máy bay VTOL (máy bay cất cánh và hạ cánh thẳng đứng) hay STOVL (máy bay cất cánh đường băng ngắn và hạ cánh thẳng đứng) như kiểu Sea Harrier.
Mặc dù máy bay có thể bay lên thẳng đứng ở trên bong, nhưng việc sử
dụng bờ dốc sẽ tiết kiệm nhiên liệu. Vì sẽ không cần tới các máy phóng
và dây hãm nữa, các hàng không mẫu hạm kiểu này sẽ giảm được trọng
lượng, tính phức tạp, và khoảng không cần thiết để bố trí thiết bị.

Các kiểu thông thường

Trong thế kỷ vừa qua, đã có nhiều kiểu hàng không mẫu hạm được thiết
kế, một số chúng hiện đã lỗi thời. Nói chung, chúng có thể được phân
loại như sau:

Các thiết kế ban đầu và những phát triển giữa hai cuộc chiến

• Những chiếc Tàu tiếp liệu máy bay trên biển, như HMS Engadine, đã bị loại không được sử dụng trên chiến trường sau thập niên 1920
  khi những hàng không mẫu hạm có thể chứa các máy bay quy ước được biên
  chế vào các hạm đội và ưu thế của các loại máy bay trên mặt đất so với
  các loại máy bay trên biển trong các chiến dịch hải quân đã rõ ràng.
  
• Những hàng không mẫu hạm tiêu chuẩn, như HMS Ark Royal, đặc trưng 20,000 đến 65,000 tấn. Thường được gọi là "những hàng không mẫu hạm hạm đội"
  
• Hàng không mẫu hạm chở máy bay; tàu sân bay có thể mang mọi loại máy bay. Gồm cả USS Akron và USS Macon
  

Những phát triển trong Thế chiến thứ hai

• Các hàng không mẫu hạm hộ tống, như USS Barnes, chỉ được chế tạo trong Thế chiến thứ hai, và được Hải quân hoàng gia Anh và Hải quân Hoa Kỳ sử dụng.
  
• Các hàng không mẫu hạm hạng nhẹ, như USS Independence, được thiết kế để chỉ chở các máy bay chiến đấu.
  
• Các tàu chở máy bay cải tiến từ tàu hàng, như SS Michael E,
  tàu chở hàng, có thể phóng máy bay chiến đấu nhưng không thu hồi được.
  Những tàu này được dùng lúc khẩn cấp trong Thế chiến thứ hai.
  
• Các tàu chở máy bay cải tiến từ tàu buôn (MACs), như MV Empire MacAlpine, một biện pháp khi khẩn cấp khác, lắp thêm đường băng vào các tàu buôn chở hành.
  
• Các Tàu chiến chở máy bay được sáng tạo bởi Hải quân Đế quốc Nhật để bù lại một phần tổn thất về tàu sân bay sau Trận chiến Midway. Hai chiếc trong số chúng được làm từ Tàu chiến lớp Ise
  vào cuối năm 1943. Những tháp nhỏ ở đuôi tàu bị dời đi và được thay thế
  bằng một nhà chứa máy bay, sàn bay và máy phóng. Tàu tuần dương hạng
  nặng Mogami cũng được cải tạo kiểu như vậy.
  
• Các Tàu ngầm chở máy bay, như kiểu Surcouf của Pháp, hay tàu ngầm lớp I-400 của Nhật có thể mang 3 máy bay Aichi M6A Seiran. Chiếc đầu tiên trong số chúng được chế tạo vào thập niên 1920.
  

Một số tuần dương hạm và tàu chỉ huy
thời giữa hai cuộc chiến thường có máy phóng dành cho máy bay trên biển
để trinh sát và phát hiện điểm rơi của các loại súng. Nó được phóng
bằng một máy phóng và thu hồi bằng cần cẩu từ trên mặt nước sau khi hạ
cánh. Đa số chúng đã bị bỏ đi trong Thế chiến thứ hai, nhưng chúng cũng
có một số thành công trong thời gian đầu cuộc chiến như chiếc Walrus của HMS Warspite trong các chiến dịch ở vịnh Fio năm 1940.

Những phát triển thời hậu chiến

• Hàng không mẫu hạm tấn công đổ bộ, như USS Tarawa,
  thường được dùng cho mục đích chở quân đổ bộ và điều khiển một đạo quân
  trực thăng lớn cho mục đích đó. Chúng cũng được gọi là "tàu chở lính
  đặc công" hay "tàu chở máy bay trực thăng".
  
• Các Tàu chống tàu ngầm, như HMS Ocean, cũng được gọ là "tàu chở máy bay trực thăng."
  
• Các Siêu hàng không mẫu hạm, như USS Nimitz,
  đặc trưng 75.000 tấn hay lớn hơn. Được trang bị động cơ bằng các lò
  phản ứng hạt nhân và là trung tâm của một hạm đội được thiết kế hoạt
  động xa nhà.
  

Nhiều tàu chiến hiện đại có khả năng đỗ máy bay trực thăng và các tàu chở máy bay trực thăng là một loại tàu sân bay tấn công đổ bộ kiểu mới.

Lịch sử và cuộc chạy đua

Nguồn gốc



Ely phóng lên từ USS Birmingham ngày 14 tháng 11 năm 1910

Khi máy bay nặng hơn không khí được phát triển vào đầu thế kỷ 20,
nhiều lực lượng hải quân bắt đầu chú ý tới tiềm năng sử dụng chúng để
trinh sát những tàu chiến lớn. Nhiều chuyến bay thử nghiệm đã được
thiến hành để kiểm tra ý tưởng này. Eugene Ely là phi công
đầu tiên được phóng từ một tàu đứng yên vào tháng 10 năm 1910. Ông đã
cất cánh từ một kết cấu được gắn chặt vào phần sàn ở mũi tàu chiếc tuần dương hạm bọc sắt của Mỹ, USS Birmingham tại Hampton Roads, Virginia và hạ cánh ở gần đó trên Mũi đất Willoughby sau vài phút bay trên không. Vào ngày 18 tháng 1 năm 1911 ông trở thành phi công đầu tiên hạ cánh trên một tàu đứng yên. Ông cất cánh từ đường đua Tanforan và hạ cánh trên một kết cấu tạm khác trên đuôi chiếc USS Pennsylvania bỏ neo tại San Francisco
bến cảng – hệ thống phanh ngẫu tác gồm các bao cát và những sợi dây dẫn
thẳng tới mũi hãm và những sợi dây được miêu tả bên trên. Máy bay của
ông sau đó quay tròn và ông không thể cất cánh lại. Sĩ quan chỉ huy Charles Samson, RN, trở thành người đầu tiên cất cánh từ một tàu chiến đang chạy vào ngày 2 tháng 5 năm 1912. Ông cất cánh trông một Short S27 từ tàu chiến HMS Hibernia khi nó đang chạy với tốc độ 10,5 knots (19 km/h) trong cuộc Thao diễn hạm đội hoàng gia ở Weymouth.
HMS Ark Royal
là chiếc hàng không mẫu hạm đầu tiên. Ban đầu nó là một chiếc tàu buôn,
nhưng được hoán cải lại để trở thành một tàu sân bay chở máy bay trên
biển. Được đưa vào sử dụng năm 1914, nó phục vụ trong chiến dịch Dardanelles đến hết Thế chiến thứ nhất.
Cuộc tấn công đầu tiên từ một tàu sân bay là tấn công một mục tiêu trên đất liền diễn ra ngày 19 tháng 7 năm 1918. Bảy chiếc Sopwith Camel được phóng từ HMS Furious đã tấn công căn cứ zeppelin của Đức tại Tondern, với hai quả bom 50 lb mỗi quả. Nhiều khí cầu và bóng khí
bị phá huỷ, nhưng vì tàu sân bay không có cách nào để thu hồi máy bay
một cách an toàn, hai phi công đã bỏ máy bay trên biển cạnh tàu trong
khi những người khác bay tới nước Đan Mạch trung lập.

Những năm giữa hai cuộc chiến



Sàn phẳng đầu tiên, HMS Argus năm 1918



Hàng không mẫu hạm đầu tiên thực sự được phát triển, Hosho của Hải quân Hoàng đế Nhật năm 1922

Hiệp ước Hải quân Washington
năm 1922 đã đặt ra những giới hạn chặt chẽ về sức mạnh hải quân sau Thế
chiến thứ nhất, các giới hạn không chỉ về tổng kích thước của các tàu
sân bay, mà còn về giới hạn tối đa là 27.000 tấn cho mỗi chiếc. Mặc dù
đã có một số sửa đổi về tổng kích thước (chỉ tính những chiếc trong hạm
đội, không tính những chiếc thử nghiệm), không được vượt quá tổng kích
thước. Tuy nhiên, trong khi các cường quốc hải quân lớn vượt quá kích
thước đối với những chiếc tàu chiến, thì họ không vượt kích thước đối
với các tàu sân bay. Vì thế, nhiều tàu chiến và tuần dương hạm đang
được chế tạo (hay đang được sử dụng) đã được chuyển đổi thành tàu sân
bay. Chiếc tàu đầu tiên có sàn phẳng trên toàn bộ chiều dài là chiếc HMS Argus việc hoán cải nó hoàn thành vào tháng 9 năm 1918, với việc Hải quân Hoa Kỳ không following suit until 1920, khi việc hoán cải chiếc USS Langley đã hoàn thành. Hạm đội tàu sân bay đầu tiên của Mỹ chỉ được đưa vào phục vụ năm 1928 (USS Lexington và Saratoga).
Chiếc tàu sân bay thực sự đầu tiên được phát triển là chiếc HMS Hermes, mặc dầu chiếc đầu tiên được biên chế vào hạm đội là chiếc Hosho của Nhật Bản (được biên chế vào tháng 12 năm 1922, tiếp đó là chiếc HMS Hermes vào tháng 7 năm 1923). Thiết kế của chiếc Hermes tiếp nối và có ảnh hưởng từ chiếc Hosho,
và việc chế tạo nó trên thực tế được bắt đầu sớm hơn, nhưng nhiều cuộc
kiểm tra, thực nghiệm và ngân sách đã làm chậm thời gian hoàn thành nó.
Tới cuối thập niên 1930, các tàu sân bay trên thế giới thường mang ba kiểu máy bay: máy bay phóng ngư lôi, cũng được sử dụng cho những vụ ném bom quy ước trinh sát; máy bay ném bom bổ nhào, cũng được sử dụng vào trinh sát (trong Hải quân Hoa Kỳ, kiểu máy bay này được gọi là "máy bay ném bom trinh sát"); và máy bay chiến đấu
để bảo vệ hạm đội và hộ tống các máy bay ném bom đi làm nhiệm vụ. Bởi
vì khoảng không trên tàu sân bay rất hạn chế, tất cả các máy bay đó đều
nhỏ, có một động cơ, và thường có cánh gấp lại để dễ xếp cất.

Thế chiến thứ hai

Các tàu sân bay đóng một vai trò quan trọng trong Thế chiến thứ hai. Với bảy tàu hoạt động, Hải quân hoàng gia có một ưu thế về số lượng to lớn ở đầu cuộc chiến khi cả Đức và Ý
đều không có tàu sân bay. Tuy nhiên, điểm yếu dễ bị tấn công cả các tàu
sân bay trước các tàu chiến truyền thống đã nhanh chóng lộ ra khi tàu HMS Glorious
bị tuần dương hạm Đức đánh đắm trong chiến dịch Na Uy năm 1940. Tới Thế
chiến thứ hai, các tàu sân bay chở máy bay trên biển không con được coi
là ngang sức với những tàu sân bay mang máy bay quy ước, bởi vì các máy
bay quy ước có tầm bay xa hơn, nhanh hơn, với trọng lượng vũ khí đem
theo lớn hơn và tính năng tốt hơn; tới cuối cuộc chiến, những chiếc máy
bay trực thăng đầu tiên đã thay thế nhiều nhiệm vụ của những máy bay
trên biển.
Sự yếu kém rõ ràng này trước các tàu chiến đã thay đổi vào tháng 10 năm 1940 khi chiếc HMS Illustrious tung ra một cuộc tấn công tầm xa vào hạm đội Ý trong Trận Taranto.
Chiến dịch này đã làm mất khả năng chiến đấu của ba trong sáu tàu chiến
tại cảng và chỉ mất 2 chiếc trong số 21 chiếc máy bay tấn công Fairey Swordfish torpedo bombers. Các tàu sân bay cũng đóng một vai trò quan trọng trong việc củng cố cho Malta,
cả bằng cách vận chuyển máy bay và bảo vệ các đoàn tàu tiếp tế cho hòn
đảo đang bị phong tỏa này. Việc sử dụng các tàu sân bay đã làm cho hải
quân của Ý và Đức vốn chỉ có căn cứ sân bay trên đất liền không thể
thống trị trên vùng Địa Trung Hải.
Ở Đại Tây Dương, các máy bay từ tàu HMS Ark Royal và HMS Victorious chịu trách nhiệm làm giảm bước tiến của Tàu chiến Bismarck Đức trong tháng 5 năm 1941. Sau đó, các tàu sân bay hộ tống đã chứng minh giá trị của mình trong vai trò bảo vệ các đoàn tàu trong Trận chiến Đại tây dương thứ hai và ở các vùng biển Bắc Cực.
Nhiều trận chiến lớn ở Thái Bình Dương cũng có sự tham gia của các tàu sân bay. Nhật Bản
bắt đầu cuộc chiến với mười chiếc, hạm đội lớn nhất và hiện đại nhất
trên thế giới ở thời điểm đó. Ban đầu cuộc chiến có sáu chiếc tàu sân
bay Mỹ mặc dù chỉ có ba trong số chúng hoạt động ở Thái Bình Dương.

Các máy bay trên tàu sân bay Shokaku Nhật Bản chuẩn bị Tấn công Trân Châu Cảng

Việc phát triển những ngư lôi lặn ở độ sâu thấp của Nhật Bản năm 1939, vụ tấn công năm 1940 của Không quân Hoàng gia Anh vào hạm đội Ý ở Taranto, vụ tấn công bất ngờ của Nhật Bản vào Trân Châu Cảng là một minh chứng rõ ràng của sức mạnh có được khi sở hữu một lực lượng lớn những tàu sân bay hiện đại.
Đống thời, người Nhật bắt đầu tiến ra khắp Đông Nam Á và vụ đánh chìm tàu Prince of Wales và Repulse
của các máy bay có căn cứ trên mặt đất của Nhật Bản khiến cho nảy sinh
nhu cầu về những chiếc tàu bảo vệ hạm đội khỏi những cuộc tấn công
không quân. Tháng 4 năm 1942, Lực lượng tàu sân bay tấn công nhanh của
Nhật Bản chạy vào Ấn Độ Dương và đánh chìm các tàu, gồm cả chiếc tàu sân bay đang được sửa chữa và không được bảo vệ HMS Hermes. Các hạm đội nhỏ hơn của Đồng Minh không được bảo vệ đúng mức đã bị buộc phải rút lui hay bị phá huỷ. Trong Trận chiến biển San Hô,
các hạm đội Mỹ và hạm đội Nhật Bản lần đầu tiên trao đổi những trận tấn
công bằng máy bay lẫn nhau mà không tàu bên nào nhìn thấy nhau. Trong Trận Midway,
bốn tàu sâu bay Nhật bị đánh chìm trong một cuộc tấn công bất ngờ bởi
những chiếc máy bay từ ba tàu sân bay Mỹ lúc ấy đang được cho là ở Thái
Bình Dương.
Sau đó người Mỹ có thể chế tạo được số lượng lớn máy bay trang bị
trên hạm đội hổn hợp gồm nhiều loại tàu: tàu sân bay hạng nhẹ, tàu sân
bay hộ tống, và quan trọng nhất là hạng tàu Essex mới được đưa vào sử
dụng năm 1943. Những chiếc tàu sân bay này là hạt nhân tạo nên lực
lượng đặc nhiệm tàu sân bay nhanh của Hạm đội 3 và Hạm đội 5, đóng một vai trò quan trọng trong chiến thắng ở mặt trận Thái Bình Dương.
Sự lu mờ của thiết giáp hạm như là một thành phần hàng đầu trong hạm
đội đã được minh chứng rõ ràng với việc đánh đắm chiếc thiết giáp hạm
lớn nhất từng được chế tạo, chiếc Yamato, bởi máy bay từ tàu sân bay năm 1945. Nhật cũng chế tạo tàu sân bay lớn nhất của cuộc chiến, chiếc Shinano, nguyên là một chiếc thiết giáp hạm hạng Yamato,
được thay đổi chức năng trong quá trình đóng sau thảm họa mất 4 chiếc
tàu sân bay trong trận Midway. Nó bị một tàu ngầm Mỹ tuần tiểu đánh đắm
tháng 11-1944, khi đang vận chuyển sau khi vừa được hạ thủy, nhưng
trước khi được trang bị hoàn chỉnh hay hoạt động.

Những cải tiến thời chiến



Tàu sân bay Taiho mũi chống bão

Kinh nghiệm chiến đấu đã cho thấy phát minh "mũi tàu chống bão" của
Anh là các sử dụng mũi tàu hữu hiệu nhất, hơn cả súng máy hay một tầng
thứ nhì. Loại mũi tàu này đã được sử dụng rộng rãi cho các hàng không
mẫu hạm Anh và Mỹ. Hàng không mẫu hạm Nhật Taiho là tàu đầu tiên của Nhật sử dụng phát minh này.
Bắt đầu muộn trong cuộc chiến với lớp tàu sân bay Midway, các tàu sân bay Mỹ đã trở nên to lớn tới mức thực tế việc áp dụng khái niệm thiết kế sàn chứa máy bay (hangar deck) trở thành sàn chắc (strenth deck)
không còn thích hợp nữa, và mọi tàu sân bay Hoa Kỳ sau này đều có sàn
cất cánh là sàn chắc, khiến đảo trở thành siêu cấu trúc duy nhất.

Những tàu sân bay loại nhỏ

Sự thiệt hại ba tàu sân bay chính liên tiếp ở Thái Bình Dương buộc
hải quân Hoa kỳ phải phát triển tàu sân bay hạng nhẹ (CVL) từ những
thân tàu tuần dương hạm hạng nhẹ
vốn đã được chế tạo. Chúng được dùng để hỗ trợ thêm các phi đội máy bay
chiến đấu cho lực lượng tấn công, và đã chỉ được sử dụng trong Hải quân
Hoa Kỳ trong Thế chiến thứ hai. Hải quân Hoàng gia Anh cũng đưa ra một
thiết kế tương tự cho họ và các nước thuộc Khối thịnh vượng chung Anh sau Thế chiến thứ hai. Một trong những chiếc tàu sân bay đó, chiếc INS Viraat của Ấn Độ, ban đầu là HMS Hermes, hiện vẫn đang được sử dụng.

Những tàu sân bay hộ tống và Tàu sân bay kiểu tàu buôn

Để bảo vệ các đoàn tàu trên biển Đại Tây Dương, người Anh đã phát triển một kiểu tàu được gọi là tàu sân bay kiểu tàu buôn,
chúng vốn là những tàu buôn được trang bị một sàn phẳng cho khoảng sáu
chiếc máy bay. Chúng được vận hành bởi những đoàn thủy thủ dân sự, treo
cờ thương mại và mang hàng hóa thông thường tuy nhiên vẫn có hỗ trợ bảo
vệ bằng không quân. Bởi vì những tàu đó không có thang máy hay chỗ đỗ
cho máy bay, việc bảo dưỡng máy bay bị hạn chế và trong suốt cuộc hành
trình, máy bay phải đỗ trên boong.
Chúng được dùng tạm thời cho tới khi tàu sân bay hộ tống chuyên dụng được chế tạo ở Hoa Kỳ (Xếp hạng ở Hoa Kỳ CVE).
Khoảng một phần ba kích thước của một hạm đội tàu sân bay, nó mang
khoảng hai tá máy bay với nhiệm vụ chống tàu ngầm. Hơn một trăm chiếc
đã được chế tạo hay được hoán cải từ các tàu buôn.
Các tàu sân bay hộ tống sản xuất ở Mỹ thường từ hai kiểu thiết kế
thân căn bản: một từ tàu buôn, và một từ tàu chở dầu hơi lớn và tốc độ
hơi cao. Bên cạnh việc bảo vệ hộ tống, chúng được sử dụng để vận chuyển
máy bay qua biển. Tuy nhiên, một số cũng tham gia vào các trận đánh
giải phóng Philippines, nổi tiếng là trận Samar
trong đó sáu chiếc tàu sân bay hộ tống và các tàu khu trục đã nhanh
chóng tiếp chiến năm tàu chiến Nhật Bản và buộc chúng phải rút lui.

Tàu buôn có hệ thống phóng

Là một thứ tàu dùng tạm trong lúc khẩn cấp trước khi các tàu sân bay
kiểu tàu buôn được đem ra sử dụng, người Anh đã bảo vệ trên không cho
các đoàn hộ tống bằng cách sử dụng "Tàu buôn có hệ thống phóng" (CAM
ships) và các tàu sân bay kiểu tàu buôn. Các tàu buôn có hệ thống phóng vốn là các tàu buôn được trang bị một máy bay, thường là một battle-weary Hawker Hurricane,
được phóng bằng một máy phóng. Một khi đã được phóng đi, máy bay không
thể đỗ trở lại trên bong và phải hạ cánh xuống biển nếu không thể bay
tới đất liền. Trong hai năm, chỉ chưa tới mười vụ phóng kiểu này được
thực hiện, tuy thế những chuyến bay đó cũng mang lại một số thành công:
hạ sáu máy bay ném bom trong khi chỉ mất một phi công.

Đường băng chéo



Đường băng chéo góc cho phép phóng và đáp máy bay cùng lúc an toàn

Trong Thế chiến thứ hai, máy bay phải hạ cánh trên một đường băng song song với trục dài của thân tàu.
Máy bay nào đã đỗ trên sàn được cho đỗ ở mũi tàu, chỗ cuối đường băng.
Một thanh ngăn va chạm được dựng lên phía sau chúng để ngăn máy bay
đang hạ cánh khỏi lao vào khu vực đố bởi vì móc giữ của nó móc trượt
vào các dây giảm tốc. Nếu điều này xảy ra, thường gây ra thiệt hại
nghiêm trọng, thương vong hay thậm chí, nếu thanh chắn không đủ chắc,
còn phá hủy các máy bay đã đỗ.
Một phát triển quan trọng trong thập niên 1940
khi Anh phát minh ra đường băng chéo, nơi đường băng được đặt chéo vài
độ so với trục thân tàu. Nếu một máy bay không móc được cáp giảm tốc,
phi công chỉ cần tăng sức động cơ lên tối đa rồi lại cất cánh lại và sẽ không đâm phải các máy bay đã đỗ bởi vì đường băng chéo góc hướng ra ngoài biển.

Những phát triển thời hậu chiến



Dàn đèn hạ cánh trên chiếc Charles de Gaulle



USS Theodore Roosevelt cvn-71

Hệ thống phóng thủy lực hiện đại, được cung cấp sức mạnh thủy lực từ các nồi hơi hay các lò phản ứng, được Chỉ huy trưởng C.C. Mitchell Royal Naval Reserve phát minh ra. Nó đã được ứng dụng rộng rãi sau khi được thử nghiệm nhiều lần trên chiếc HMS Perseus
từ giữa 1950 và 1952 nó cho thấy sức mạnh lớn hơn và độ tin cậy cao hơn
những hệ thống phóng dùng khí nén vốn từng được đưa vào sử dụng từ thập niên 1930. Hiện tại, chỉ các tàu sân bay dùng năng lượng hạt nhân
là có các nồi hơi như một phần trong hệ thống sức mạnh chuyển động của
nó, đa phần các tàu sân bay hiện nay được trang bị thiết bị phát hơi
chỉ dùng để cung cấp năng lượng cho các máy phóng.
Một sáng chế khác của người Anh là bộ phận chỉ thị độ dốc trượt (glide-slope indicator) (cũng được gọi là "thịt viên"). Đó là một cái đèn được điều khiển kiểu con quay hồi chuyển (gyroscopically-controlled lamp)
ở phía hạ cánh của boong, và được phi công đang sắp hạ cánh quan sát
thấy, chỉ thị cho anh ta thấy anh ta đang ở quá cao hay quá thấp so với
đường lượn xuống chính xác. Nó cũng tính toán sẵn ảnh hưởng của sóng
đối với boong. Thiết bị này đã trở nên cần thiết khi tốc độ hạ cánh của
máy bay ngày càng tăng lên.
Hải quân Hoa Kỳ từ sớm đã cố gắn để trở thành một lực lượng hạt nhân chiến lược với kế hoạch chế tạo chiếc USS United States (CVA-5) 8),
thuật ngữ CVA, với chữ "A" để biểu thị "hạt nhân". Chiếc tàu này mang
các máy ném bom cánh quạt đôi, mỗi chiếc có thể mang một quả bom hạt
nhân. Dự án này đã bị hủy bỏ dưới sức ép của lực lượng mới được thành
lập gần đây là Không lực Hoa Kỳ,
và chữ "A" được dùng lại với ý nghĩa "tấn công". Nhưng điều này chỉ làm
chậm sự lớn mạnh của các tàu sân bay. Các vũ khí hạt nhân sẽ được mang
ra biển bất chấp sự phản đối của Không quân năm 1955 trên chiếc USS Forrestal, và tới cuối thập niên 1950 Hải quân đã có nhiều máy bay tấn công trang bị vũ khí hạt nhân.
Hải quân Hoa Kỳ mang vũ khí hạt nhân trên biển theo cách khác bằng
cách chế tạo các tàu sân bay có trang bị các lò phản ứng hạt nhân.
Chiếc USS Enterprise
là chiếc tàu sân bay đầu tiên được cung cấp năng lượng theo kiểu này và
những chiếc siêu tàu sân bay này có ưu thế vì kiểu công nghệ đó cho
phép chúng hoạt động lâu dài trên biển. Một quốc gia khác duy nhất học
theo Hoa Kỳ là Pháp với chiếc Charles de Gaulle.
Những năm hậu chiến cũng chứng kiến sự phát triển của máy bay trực
thăng với nhiều khả năng khác biệt so với máy bay chiến đấu. Trong khi
các máy bay có cánh cứng thường có nhiệm vụ chiến đấu không đối không
và không đối đất thì các máy bay trực thăng được sử dụng để vận chuyển
trang thiết bị và con người và có thể được sử dụng trong vai trò chiến tranh chống tàu ngầm với thiết bị siêu âm thả xuống nước và các tên lửa.
Vào cuối thập niên 1950 đầu thập niên 1960, Anh Quốc đã hoán cải một số tàu sân bay cũ của họ thành các tàu sân bay chở quân biệt kích, và những chiếc máy bay trên biển kiểu HMS Bulwark. Để chiến đấu chống lại những ý nghĩa đắt giá của thuật ngữ "tàu sân bay", chiếc tàu loại mới lớp Invincible
ban đầu được chỉ định "thông qua sàn các tuần dương hạm" và chở các máy
bay trực thăng với nhiệm vụ hộ tống. Khi loại máy bay Sea Harrier xuất
hiện, chúng đã có thể mang cả máy bay cánh cứng dù có đường băng ngắn.

Các chiến dịch tàu sân bay của Liên hiệp quốc trong Chiến tranh Triều Tiên

Liên hiệp quốc đã thực hiện các chiến dịch tàu sân bay chống lại Quân đội Bắc Triều Tiên ngày 3 tháng 7 năm 1950 để đáp trả lại việc họ tấn công Nam Triều Tiên. Lực lượng tấn công 77 lúc đó gồm các tàu sân bay Valley Forge và HMS Triumph. Trước cuộc đình chiến vào ngày 27 tháng 7 năm 1953, 12 tàu sân bay Mỹ đã 27 lần tuần tiễu trong vùng biển Nhật Bản như một phần thuộc lực lượng tấn công 77.
Một đơn vị thứ hai, Lực lượng tấn công 95, được dùng làm lực lượng phong tỏa ở Biển Vàng ngoài khơi Bắc Triều Tiên. Lực lượng này gồm một tàu sân bay hạng nhẹ của các nước Khối thịnh vượng chung Anh (Triumph, Theseus, Glory, Ocean, HMAS Sydney) và một tàu hộ tống của Mỹ (Badoeng Strait, Bairoko, Point Cruz, Rendova và Sicily).
Hơn 301.000 cuộc tấn công từ các tàu sân bay đã được tung ra trong Chiến tranh Triều Tiên: 255.545 vụ bởi các máy bay của Lực lượng tấn công 77, và 20.375 vụ bởi các tàu sân bay hộ tống của Lực lượng tấn công 95. Hải quân Hoa Kỳ và Thủy quân lục chiên Hoa Kỳ carrier-based thiệt hại 541 máy bay. Hạm đội không quân thiệt hại 86 máy bay trong chiến đấu, và Hạm đội không quân Úc thiệt hại 15 chiếc.

Các chiến dịch tàu sân bay Mỹ ở Đông Nam Á

Hải quân Hoa Kỳ đã tiến hành "một cuộc chiến kéo dài nhất, cay đắng
nhất, và đắt giá nhất" (René Francillon) trong lịch sử hàng không hàng
hải từ ngày 2 tháng 8 năm 1964 đến 15 tháng 8 năm 1973 trên vùng Biển Nam Trung Quốc. Xuất phát từ hai cứ điểm là (Yankee Station và Dixie Station), tàu sân bay đã hỗ trợ các chiến dịch tấn công ở Nam Việt Nam và tiến hành các chiến dịch ném bom chung với Không quân Hoa Kỳ ở Bắc Việt nam trong các Chiến dịch Flaming Dart, Chiến dịch Rolling Thunder và Chiến dịch Linebacker.
21 tàu sân bay (tất cả các tàu sân bay tấn công đang hoạt động trong giai đoạn đó trừ John F. Kennedy) được bố trí vào Lực lượng tấn công 77 của Hạm đội số 7 của Mỹ, tiến hành 86 cuộc tuần tra và hoạt động tổng cộng 9.178 trên giới tuyến tại Vịnh Bắc Bộ.
530 thiệt hại trong chiến đấu và 329 chiếc nữa vì tai nạn khi hoạt
động, làm thiệt mạng 377 phi công của hải quân, cùng 64 người bị coi là
mất tích và 179 người bị bắt làm tù binh chiến tranh. 205 sỹ quan và binh lính trên ba tàu sân bay (Forrestal, Enterprise và Oriskany) tử trận trong các trận đánh lớn.

Các tàu sân bay hiện nay



Thao tác chuẩn bị bay trên chiếc USS Abraham Lincoln

Các tàu sân bay thường là những tàu lớn nhất được điều hành bởi các lực lượng hải quân; một chiếc thuộc lớp Nimitz được lắp hai lò phản ứng hạt nhân và bốn turbine hơi
dài 1092 ft (333 m) và có giá khoảng 4.5 tỷ US dollar. Hoa Kỳ sở hữu
nhiều tàu sân bay nhất với khoảng hơn mười chiếc đang hoạt động, và các
tàu sân bay của họ là nền tảng để phô trương khả năng quyền lực Hoa Kỳ.
Chín nước có sở hữu các tàu sân bay là: Hoa Kỳ, Anh Quốc, Pháp, Nga, Tây Ban Nha, Brasil, Ý, Ấn Độ và Thái Lan. Hơn nữa Quân đội giải phóng nhân dân của Trung Quốc sở hữu chiếc tàu sân bay cũ của Liên Xô: chiếc Varyag, nhưng đa số các nhà phân tích hải quân tin rằng họ không có ý định đưa nó vào sử dụng, mà chỉ sử dụng chiếc Varyag để học cách sử dụng các tàu sân bay Trung Quốc trong tương lai. Canada, Trung Quốc, Nhật Bản, Pakistan, Úc, Chile, New Zealand và Singapore cũng đang sở hữu các tàu mang máy bay trực thăng.
Thông thường các tàu sân bay được hộ tống theo bởi nhiều tàu khác,
để bảo vệ chiếc tàu to lớn đó, để cung cấp hậu cần, và để tăng khả năng
tấn công. Những nhóm này thường được gọi bằng thuật ngữ nhóm chiến đấu
hay nhóm tàu sân bay, thỉnh thoảng là một nhóm tàu sân bay chiến đấu.

Các tàu sân bay hiện đại



USS Ronald Reagan của Mỹ



Hàng không mẫu hạm Nga Novorossijsk Kiev. Tuy cùng là hàng không mẫu hạm nhưng nó có kích thước khá nhỏ so với các hạm của Hoa Kỳ và chỉ có thể chở trực thăng

Việc sử dụng tàu sân bay gần đây gồm trong Chiến tranh Falklands,
khi Anh Quốc đã có thể chiến thắng trong một cuộc xung đột cách nước họ
8.000 dặm (13.000 km) phần lớn nhờ ở việc sử dụng chiếc tàu sân bay cỡ
lớn HMS Hermes và chiếc nhỏ hơn HMS Invincible. Chiến tranh Falklands cho thấy giá trị của những chiếc máy bay kiểu VSTOL – chiếc Hawker-Siddeley Harrier
(loại RN Sea Harrier và press-ganged RAF Harriers) trong việc bảo vệ
hạm đội và lực lượng tấn công khỏi sự tấn công của các máy bay từ trên
bờ và trong tấn công đối phương. Các máy bay trực thăng từ các tàu sân
bay được sử dụng để triển khai quân và thu hồi quân lính bị thương.
Người Mỹ cũng đã sử dụng các tàu sân bay ở Vịnh Ba Tư, Afghanistan và để bảo vệ các quyền lợi của họ ở Thái Bình Dương. Gần đây nhất, trong cuộc tấn công Iraq năm 2003
đã đề cao khả năng của các tàu sân bay trong vai trò căn cứ hàng đầu
của Không lực Hoa Kỳ. Dù không có nhiều căn cứ không quân ở Trung Đông, Hoa Kỳ vẫn có thể tung ra những cuộc tấn công đáng kể từ các phi đội xuất phát từ các tàu sân bay.
Đầu thế kỷ 21,
các tàu sân bay trên khắp thế giới đã có khả năng mang khoảng 1250 máy
bay. Hoa Kỳ chiếm hơn 1000 chiếc trong số đó; nước đứng thứ hai là Anh
Quốc với hơn 50 chiếc. Anh Quốc và Pháp cả hai đều đang tiến hành mở
rộng khả năng về tàu sân bay của họ (với một lớp tàu thông thường), nhưng Hoa Kỳ vẫn giữ vị trí đầu bảng của mình với khoảng cách khá xa.

Các tàu sân bay hiện đại

Nhiều quốc gia hiện đang sở hữu các tàu sân bay đang trong tiến
trình đặt kế hoạch cho những lớp tàu mới, để thay thế những chiếc hiện
tại.

Hải quân Pháp

Hải quân Pháp đã đưa ra các kế hoạch cho một tàu sân bay thứ hai, để bổ sung thêm cho chiếc Charles de Gaulle. Thiết kế chiếc này lớn hơn, với phạm vi chiếm nước 50.000–60.000 tấn và không sử dụng động cơ năng lượng hạt nhân như chiếc Charles de Gaulle. Đã có kế hoạch để biến Thiết kế hải quân Hoàng gia cho các chiến dịch CATOBAR (thiết kế Thales/BAE Systems cho hải quân hoàng gia là cho tàu sân bay STOVL có thể cải tổ cấu hình cho các chiến dịch CATOBAR).

Hải quân Ấn Độ



Giuseppe Garibaldi của Ý

Ấn Độ đã bắt đầu chế tạo một chiếc tàu sân bay 37.500 tấn, 252 mét dài vào
tháng 4 năm 2005. Chiếc tàu sân bay mới sẽ có giá 762 triệu US dollar
và sẽ mang theo các máy bay MiG 29K 'Fulcrum'
và Sea Harrier cùng với các máy bay trực thăng do Ấn Độ và Nga cùng chế
tạo. Chiếc tàu này sẽ có bốn động cơ turbine và khi hoàn thành sẽ có
tầm hoạt động 7.500 dặm biển, mang theo 160 sỹ quan, 1400 binh lính và
30 máy bay. Chiếc tàu đang được đóng tại một xưởng đóng tàu nhà nước ở
phía nam Ấn Độ. Năm 2004, Ấn Độ cũng mua chiếc Admiral Gorshkov từ Nga với giá 1,5 tỷ US dollar; nó đang sắp được biên chế vào Hải quân Ấn Độ vào năm 2008 sau khi được sửa chữa^[1].

Hải quân Ý



USS Constellation CV-64 của Hoa Kỳ

Việc chế tạo các tàu sân bay kiểu V/STOL cho Hải quân Ý (Marina Militare) Cavour có động cơ quy ước đã bắt đầu năm 2001. Nó đang được Fincantieri của Ý đóng. Sau nhiều lần trì hoãn, Cavour được chờ đợi sẽ đưa vào phục vụ năm 2008 để hỗ trợ thêm cho những chiếc tàu sân bay trong lực lượng Hải quân Ý hiện nay Giuseppe Garibaldi.
Một chiếc thứ hai với phạm vi chiếm nước 25.000-30.000 tấn đang được
Hải quân Ý trông đợi, để thay thế chiếc tàu đã bị loại bỏ Vittorio Veneto, nhưng vì các lý do tài chính, phát triển thêm nữa vẫn còn đang đứng im.

Cộng hòa nhân dân Trung Hoa


Tháng 6 năm 2005, trên trang web boxun.com có thông báo rằng Cộng hòa Nhân dân Trung Hoa
sẽ chế tạo một chiếc tàu sân bay có giá 362 triệu US dollar với trọng
lượng rẽ nước 78.000 tấn, nó được chế tạo bởi Xưởng đóng tàu mật
Jiangnan ở Thượng Hải. Báo cáo này đã bị quan chức Bộ quốc phòng Trung Quốc là Zhang Guangqin bác bỏ^[2].
Nhiều cuộc đàm phán trước kia để mua tàu sân bay từ Nga và Pháp đã
không thành công. Vào ngày 10 tháng 3 năm 2006, Trung tướng Wang Zhiyuan thuộc Quân đội giải phóng nhân dân đã thông báo rằng Cộng hòa Nhân dân Trung Hoa sẽ nghiên cứu và chế tạo một tàu sân bay để phát triển một CVBG trong 3-5 năm^[3].
Các nhà quan sát cho rằng chiếc tàu sân bay đầu tiên của Trung Quốc sẽ
được dùng để đảm bảo an ninh những đường vận chuyển năng lượng ở Biển Nam Trung Hoa. Theo trang web của mạng Quốc phòng Trung Quốc sinodefence.com hiện Trung Quốc đã cho hạ thủy chiếc hàng không mẫu hạm này.

Hải quân Hoàng gia Anh

Hải quân Hoàng gia Anh hiện có kế hoạch cho hai chiếc tàu sân bay mới (hiện nay mới chỉ biết là CVF) để thay thế ba chiếc tàu sân bay lớp Invincible hiện đang hoạt động. Hai chiếc này sẽ được đặt tên là HMS Queen Elizabeth và HMS Prince of Wales.
Chúng sẽ có khả năng mang khoảng 50 máy bay và sẽ có trọng lượng rẽ
nước khoảng 60.000 tấn. Hai chiếc tàu này sẽ được đưa vào phục vụ vào
năm 2012 và 2015. Những chiếc máy bay được được bố trí đầu tiên trên
chúng là F-35 Joint Strike Fighter, và số lượng tàu cùng đoàn với chúng khoảng 1000.
Hai chiếc tàu này sẽ là những chiếc tàu chiến lớn nhất từng được chế
tạo cho Hải quân Hoàng gia. Ban đầu chúng được định dạng cho các chiến
dịch STOVL, những chiếc tàu sân bay có thể được điều chỉnh cho thích
ứng với mọi kiểu thế hệ máy bay tương lai được bố trí trên chúng.

Liên bang Nga



Hàng không mẫu hạm Đô đốc Kuznetsov, Nga

Nga có một tàu sân bay đang hoạt động, Admiral Kuznetsov. Nga hiện đã từ bỏ việc đóng loại hạm này vì thiếu kinh phí.

Hạm đội Tây Ban Nha

Dự án cho chiếc tàu dài 231 và lượng rẽ nước 25.000–30.000 tấn dùng động cơ quy ước Buque de Proyección Estratégica (tàu dự án chiến lược) cho Hải quân Tây Ban Nha được thông qua năm 2003, và việc chế tạo nó đã bắt đầu vào tháng 8 năm 2005, công ty đóng tàu Navantia chịu trách nhiệm dự án. Chiếc Buque de proyección estratégica là một chiếc tàu được thiết kế để hoạt động như tàu tấn công đổ bộ
và tàu sân bay kiểu VSTOL, phụ thuộc vào nhiệm vụ được giao. Thiết kế
nó dành cho những cuộc xung đột ở tầm thấp mà có thể Hải quân Tây Ban Nha
sẽ phải đối mặt trong tương lai. Khi hoạt động như một tàu sân bay kiểu
VSTOL, tầm điều hành của nó sẽ khoảng 25.000 tấn, và nó sẽ mang tối đa
30 Matador AV-8B+,
F-35 hay một nhóm hỗn hợp cả hai loại máy bay trên. Chiếc tàu này có
một Sky-Jump và một hệ thống chiến đấu dựa trên radar ba chiều, và nó
sẽ là chiếc tàu sân bay thứ hai của hải quân Tây Ban Nha sau chiếc Príncipe de Asturias.

Hải quân Hoa Kỳ



CVNX/CVN-21

Hạm đội những chiếc tàu sân bay Nimitz-lớp Hoa Kỳ sẽ tiếp tục được sử dụng (và trong một số trường hợp được thay thế) bởi chiếc CVN-21/CVNX Carrier. Họ hy vọng rằng những chiếc tàu này sẽ lớnhơn và sẽ mang hơn 80 máy bay hay nhiều hơn nữa so với lớp Nimitz, và cũng sẽ được thiết kế để khó bị radar phát hiện.

Hải quân Hoàng gia Úc

Hải quân Hoàng gia Úc hiện đang đầu tư vào hai chiếc tàu "đa chức năng", với thiết kế theo kiểu lớp Mistral của Pháp hay Buque de Proyección Estratégica
của Tây Ban Nha. Người ta tin rằng nhiều thành viên bên trong Hải quân
Hoàng gia Úc và trong chính phủ Úc thích mua thêm F-35B JSF để trang bị
cùng với nó, biến chúng thành những tàu sân bay. Điều này sẽ cho phép
Hải quân Hoàng gia Úc có khả năng sở hữu tàu sân bay lần đầu tiên kể từ
thập niên 1980.